Geri Değil İleri Dönüşüm

Doğal kaynakların sonsuz olmadığı ve dikkatli kullanılmadıkları müddetçe yok olacaklarını göz önünde bulundurarak yola çıkan geri dönüşüm girişimi, yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil hammaddeye dönüştürülmesi sonucu tekrar üretim sürecine dahil edilmesini ve bu sayede hammadeye olan ihtiyacın azaltılmasını içeriyor. Başka bir deyişle, herhangi bir şekilde kullanılarak kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılması.

Daha önce birçok kez bahsettiğimiz geri dönüşümün doğaya verdiğimiz zararı azaltmadaki etkisi tartışılmaz. Kullanılmayan eşyaların geri dönüşümüne gelmeden, satın alma eyleminden önce atılacak olan en önemli adım olan “precycling”den de bahsetmiştik. Precycling’e göre alışverişe çıkmadan önce ihtiyacımız olan ürünlerden hangisinin daha az atığa neden olacağını düşünerek işe başlıyoruz. Bu yolda, elde olan opsiyonlardan hangilerinin diğerlerine göre daha az kirlilik yaratarak çevreye olan zararı azalttığını belirlemek, alışverişte plastik torba kullanmamak için yanımızda kendi bez torba veya filemizi götürmek, ve ambalaj atığını en aza indirmek gibi adımlar atılıyor. Genel olarak bir şeyi satın alırken gerçekten ihtiyacımız olup olmadığını iyice tartmak, belki bir gün lazım olur ihtimali ile hayatımızı gereksiz ürünlerle doldurmamak precycling anlayışının temelini oluşturuyor.

Gelelim bugünkü konumuza... Precycling ve geri dönüşüm sürecinin karşılığı olan “recycling”den sonra, Türkçe’de “ileri dönüşüm” olarak geçen “upcycling”i öğrenmemizin vakti geldi de geçiyor bile. Sürdürülebilirlik kavramı ile hayatımıza giren bu üç adım – precycling, recycling, ve upcycling – bir araya geldiği zaman neden olduğumuz atık miktarını sıfırlamak ve doğal kaynaklarımızı korumak mümkün. Gelin, upcycling’i daha yakından tanıyalım...

Upcycling, kullanım sürecinin sonuna geldiğine inandığımız için atılacak durumda olan eşyaların geri dönüşüm yerine, orjinal amaçlarından farklı bir şekilde yeniden düzenlenip, çevreye zarar vermeden değer kazandırılarak tekrar kullanıma koyulmasını içeriyor. Upcycling’i geri dönüşümden farklı kılan en büyük özelliği, işlem sonrası elde edilen eşyaların kalitesinin, en az orjinal eşyanın kalitesi kadar yüksek olması. Oysa geri dönüşüm sonrası elde edilen çoğu eşya, başta kullanılan malzemeler kadar kaliteli değildir.

Örneğin, geri dönüştürülen plastik şişeler, bu işlem boyunca plastiğin içine kimysalların sızma riskinden dolayı bir sonraki kullanımlarında genellikle yiyecek ve içecek saklamada kullanılan plastik olarak değil, insan sağlığı açısından daha az teklikeli amaçlar için kullanılırlar. Ancak geri dönüşüm, bu malzemelerin eninde sonunda atık olmasını engellemek yerine, kaçınılmaz sona varmadan sadece aradaki zamanı uzatır.

Eskiyen kıyafetlerin toz bezi yapılması ve çalışma yerlerinde kullanılan beyaz kağıtların tuvalet kağıdına dönüştürülmesi işlemlerinin ortak noktası nedir? Kullanılmış eşyaların yeniden amaçlandırma yolunda daha az kalitede olan ürünlere dönüştürülmeleri! “Downcyling” adı verilen ve dönüştürülen eşyaların hızlı bir şekilde atık olmasını engelleyemediği için çok da tercih görmeyen bu işleminin tam tersi olan upcycling, malzemenin sonraki kullanımı için kalitesini bozmadan kullanıma sunduğu için atık olmasını da tamamen engelliyor.

Eşyaların karakteristik değeri bozulmadan farklı amaçlar için kullanılarak değer kazanmasına en güzel örnekler eski lastiklerin yaşam alanlarında yeşilliği sağlamada saksı olarak kullanılması, eski şarap şişesi mantarlarının yapıştırılarak banyo halısı yapılması, ve daha nice atık gıda paketlerinin vazodan çerçeveye kadar geniş bir yelpazesi olan dekoratif ürünlere ve mobilyalara dönüştürülmesi...

Bu alanda başarı gösteren şirketlerden TerraCycle, Amerika ve Avrupa’dan sonra şimdi Türkiye’de atıkları toplayarak sadece çevre bilincinin yayılmasını sağlamıyor, aynı zamanda atıkların ileri dönüşümünü mümkün kılarak insan nüfusunun artışı ile paralel olarak artan tüketimin doğa üzerindeki zararını azaltıyor. Atıkların doğada kendiliğinden bulunan bir oluşum değil, insanlar tarafından üretildiğini vurgulayan TerraCycle’a göre atık fikri üç adımda ortadan kaldırılabilir: Atıkların seçimi, toplanıp gönderilmeleri, toplanan atıklardan çözüm ve fayda üretimi. Çeşitli yiyecek ve içecek paketlerinden diş fırçası, diş macunu tüpü, diş macunu kapağı, ve diş ipi kutusu gibi ağız bakım ürünü atıklarına kadar herşeyi kabul eden şirkete, terracycle.com.tr adresinden üye olarak nakliye masrafları da dahil olmak üzere herhangi bir ücret ödemeden atık göndermek mümkün.

Özellikle geri dönüşümün tam anlamıya gerçekleşmediği ve çöp toplama sıkıntılarının sıklıkla yaşandığı ülkemizde, yaşadığınız alanlardaki çöp fikrini tamamı ile ortadan kaldırmak istiyorsanız, ileri dönüşüm girişimleri ile kendi çözümlerinizi yaratabilirsiniz! Malzeme, yani çöp hazır, tek ihtiyacınız olan biraz yaratıcılık! Onun için de internetten yararlanabilir, birbirinden zevkli ürünlerin yaratıcısı olabilrsiniz...


Çise Ünlüer (22 Eylül 2013)
ciseunluer@gmail.com

Posted in: atık yönetimi , geri dönüşüm , precycling , upcycling , yeşil girişimler